دوست محمد قندھاری

دوست محمد قندھاری
معلومات شخصیت
ڄمݨ	سنہ 1801ء   قندھار
تاریخ وفات	17 فروری 1868ء (66–67 سال)

خواجہ دوست محمد قندھاری دا تعلق یوسفزئی درانی افغان قبیلے نال ہئی۔

ولادت

ولادت آپ دی پیدائش قندھار دے نیڑے اپݨے آبائی ڳاؤں وچ 1214ھ یا 1216ھ وچ تھئی۔

نسبت باطنی

آپ آخوند ملا علی دے فرزند ہن۔ آپ جݙݨ سن شعور کوں پہنچے تاں ابتدائی تعلیم وچ قرآن کریم باتجوید حفظ کیتا تے ولا عربی تے فارسی زبان وچ دینی تعلیم دا آغاز کیتا۔ علم دا شوق آپ کوں کابل گھن ڳیا جتھاں جید علما توں علم فقہ، حدیث تے تفسیر دی کتب دا درس گھنݨ شروع کیتا۔ ایام جوانی وچ ہک ݙینہہ ہم عمر دوستاں دے نال بابا ولی دے مزار شریف دی زیارت کوں ویندے پئے ہن کہ راستے وچ ہک پریشان حال مجذوب درویش نال ملاقات تھئی جیہڑا ہر طالب علم نال متعلق کوئی نہ کوئی ڳال یا اشارہ فرمیندے۔ جݙݨ میں سامݨے تھیا تاں آپ نے ارشاد فرمایا کہ:

”اے طالب علم وݙا صاحب کمال تے صاحب حال اولیاء اللہ وچوں ہوسی تے ولی کامل بݨسی، کیونکہ ایندی پیشانی وچ اسرار معرفت ہویدا ہن۔“

بزرگان دین سے محبت

بزرگان دین نال محبت ہک رات اسباق دے مطالعہ دے دوران وچ آپ دے دل وچ شاہ نقشبند ثانی شاہ عبد اللہ المعروف شاہ غلام علی دہلوی دی زیارت دا شوق پیدا تھیا آپ واپس عازم قندھار تھئے تے اُتھوں غزنی و کابل دے راستے پشاور پہنچے تاں اے خبر سݨی کہ جناب دا وصال تھی ڳیا ہے مجبوراً تعلیم دا سلسلہ موقوف کر تے مختلف بزرگان دین دی خدمت وچ حاضری ݙتی۔ اینہہ دوران وچ سیدنا شیخ عبدالقادر جیلانی دی خواب وچ زیارت تھئی، تاں آپ عازم بغداد تھئے تے مرقد اطہر تے فاتحہ پڑھ تے بارگاہ الٰہی وچ دعا کیتی کہ الٰہی میݙے درد دی دوا فرما۔ مگر او بے چینی و اضطراب تے درد دی کیفیت آپ کیتے وجہ آزمائش بݨی رہی تاں آپ کردستان دے شہر سلیمانیہ پہنچے تے اتھاں شیخ عبد اللہ ہرانی دی تعریف سݨ تے آپ دی بارگاہ وچ حاضری ݙتی، مگر اضطراب باطنی وچ اضافہ ہی تھیندا ڳیا۔ شیخ عبد اللہ ہرانی نے شاہ ابو سعید دہلوی دی خدمت وچ حاضری دا حکم ݙتا۔

ڈیرہ اسماعیل خان آمد

1251ھ کوں قبلہ شاہ صاحب دیاں دعائیں تے توجہات دی نال افغانستان دی طرف روانہ تھئے۔ افغانستان وچ کڑی میمن پہنچے تاں لوکاں والہانہ استقبال کیتا۔ پٹھاناں دا اے قبیلہ خانہ بدوش ہئی تے انہاں دے خیمیاں دا مجموعہ بستی یا کڑی سݙیندا ہئی۔ ایں قبیلے دا اے معمول ہئی کہ او گرمیاں وچ قندھار دے نواح تے سردیاں وچ ڈیرہ اسماعیل خان دے علاقے دامان دے موضع چودھواں دے پاس خیمہ زن ہوندے ہن۔ جیویں ہی حاجی صاحب دا خیمہ استادہ تھیا تاں قافلے والیاں اے سوچ تے کہ کتھائیں حاجی صاحب اتھوں چلے نہ ونجݨ، ایں خدشے دے پیش نظر اپݨی قوم دی انتہائی پارسا چھوکری دی شادی حاجی صاحب نال کر ݙتی تے نال ہی پنج چھ شامیانے وی بݨا ݙتے۔ ہک نماز باجماعت کیتے، ݙوجھا آپ دے گھر تے تریجھا آپ دے خلوت خانہ کیتے تے ݙو شامیانے ذاکرین تے درویشانِ طالبانِ حق کیتے تاں جو انہاں کوں رہائش وچ آسانی تھیوے۔

خانقاہ کی تعمیر

خانقاہ دی تعمیر جݙݨ ایں علاقہ وچ دعوت و ارشاد دا کم نہایت وسیع تھی ڳیا تاں قندھار دے مضافاتی علاقہ غنڈاں دے صاحب اثر افراد جیہڑے آپ دے مریدین صادق ہن تے جِنہاں وچ ملا عبد الحق تے حاجی محمد صدیق دے ناں قابل ذکر ہن نے ہک خانقاہ تعمیر کرݨ دی اجازت طلب کیتی تے اجازت ملدے ہی لوڑگئی دے مقام تے چند کمریاں تے مشتمل ہک عمارت کھڑی کر ݙتی ڳئی جیہڑی اڄ تئیں خانقاہ غنڈاں دے ناں نال مشہور ہے۔ حاجی صاحب نے ہک عرصہ تئیں اتھاں قیام فرمایا تے مخلوق خدا آپ دے فیض توں سیراب تھئی۔ ذکر الٰہی دے کئی چشمے اتھوں جاری تھئے۔ صاحب دے حلقۂ ارادت وچ عوام الناس دے علاوہ خواص دا طبقہ بالخصوص علما تے سجادہ نشین کافی تعداد وچ داخل تھئے۔ آپ نے اپݨے خلیفۂ اعظم مولانا محمد عثمان دامانی کوں اپݨا نائب مقرر فرمایا تے خانقاہ شریف تے کتب خانہ و ٻئے اسباب آپ کوں ودیعت فرما ݙتے۔ تے اپݨے مقربین خلفاء کوں جمع فرما تے سب توں مولانا محمد عثمان دامانی دی نیابت دی تائید گھدی۔

سلسلہ شیوخ

• حضرت شیخ حاجی دوست محمد قندھاریؒ
• حضرت شیخ احمد سعید مہاجر مدنیؒ
• حضرت شیخ ابو سعید ذکی القدرؒ
• حضرت شیخ شاہ عبد اللہ غلام علی دہلویؒ
• حضرت شیخ مرزا مظہر جان جاناں شہید ؒ
• حضرت شیخ سید نور محمد بدایوانیؒ
• حضرت شیخ حافظ محمد محسنؒ
• حضرت شیخ سیف الدینؒ سرہندی
• حضرت شیخ محمد معصوم عروۃ الوثقیٰ ؒ
• حضرت مجدد الف ثانی شیخ احمد سرہندیؒ

وفات

وفات 23 شوال المکرم 1284ھ دی تاریخ وصال تھئی۔ اوں ویلے آپ دی عمر 68 سال ہئی وصیت دے مطابق محمد عثمان دامانی نے غسل ݙتا، کفن پوایا تے نماز جنازہ پڑھائی۔ آپ دی کوئی نسبی اولاد نہیں ہئی آپ دا مزار پر انوار اڄ وی موسیٰ زئی وچ تشنگان معرفت کیتے وجہ تسکین و طمانیت ہے۔ آپ دیاں تصنیفات وچ سوائے آپ دے مکتوبات دے ٻئی کہیں تحریر دا علم نہیں تھی سڳیا۔