دریائے گھاگھرا تے مستنصر حسین تارڑ دا ناول

مستنصر حسین تارڑ دا ناول ،بہاوء، سرائیکی وسیب دی قدیم ماحولیات تے قدیم جغرافیے داہک اہم منظر نامہ اے۔

دریائے گھاگھرا جیکوں دریائے ہاکڑہ وی آکھیا ویندا ریہے ہݨ مر مک ستئے ، اڄوکی وسوں دے کیہل کٹاݨے اُݙ تے پکھی واس  ہیں دریا ہاکڑہ تے دریائے سکھ بیاس تے دریائے سندھ دی وسوں دے قدیم جی ہن ۔

مستنصر حسین تارڑدے ناول (بہائو ) دے کردار پاروشی ،سمرو ،گاگری ورچن(زیبو ) نسل دے ݙانداں دا مالک دھروا،تے  وݨاں اتے چڑھدے تے ٹپ مریندے بندراں والی زندگی گزارݨ دے شوقین چیوا تے مامن ماسا، موہنجو اچوں کھوتے اتے چڑھ کے  آوݨ والا ،ݙورگا سبھنڑیں ایں قدیم وسوں تے ماحولیات دا او جیندا حوالہ ہن جیندی وݙ پردھان عورت ہوندی ہئی ۔اے زراعت دی پہلی لہر دا دور ہے جیندے وچ زبان تے تہذیب آپناں سر پیر کڈھیندی پئی ہئی تے پکلی دے ہتھوں ثقافت دے روپ نال ساوے ساوے ٻوٹیاں تے رنگلے رنگلے پھلاں دی شکل مٹی دے برتناں تے نینگریں دے پنڈے دے الیکی ویندی پئی ہئی ۔

(بہاؤ) دا کردار ݙورگاہیں تہذیب دا نمائندہ بݨ کے گاگری تے پاروشی دی وستی ونڄ پڄدے۔ ایں دور وچ ٻیڑی دریائے ہاکڑہ وچ موہنجو تئیں آندی ویندی اے تے موہنجوڈیرو وچ تھپیاں ڳیاں ،سلہاں کھوتیاں تے لݙیاں ویندئین۔سلھ تھپائی دا گارا ڈھو ڈھوکراہیں ڈورگا دی کمر نیویں تھی ڳئی اے۔

مدرسری نظام وچ طاقت دا سرچشمہ تِریمت / زنانی ہئی جیکوں بہوں چر بعد [[سکندر یونانی عہد وچ تِریمت کوں ترے مت، یعنی ترے ڳائیں دی طاقت والی دے نام نال سوریا ڳیا۔ ایں بارے ا وندی مرضی ہئی جو اوہِک کنوں ودھ مرداں نال تعلق رکھدی ہئی جیڑھے جو طاقتور ہوندے ہن۔او آپ بھوکڑ ،مرغابی یا مچھی دا شکار کریندی ہئی تے آپ دریا پار ونڄ کے ٻال ڄمیندی ہئی ، موت دا تصور ہک جھوٹے دی شکل وچ موجود ہوندا ہئی۔جیڑھا مرݨ والے کوںبھڄا کے جنگل وچ گھاٹے بٹ وݨاں تلے گھن ویندا ہئی تے سِنگھ مار مار کے اوندی جند کڈھ گھِندا ہئی ۔

ہِیں دور وچ، ملتان جلیل پور موہنجوڈیرو گنویری والا تے ہڑپہ دے لوکاں پکیاں سلہاں دی خوشبو محسوس کیتی تے انہاں سلہاں نال قلعے اسارئیے برج بݨائے تے فصیلاں اُچیاں کیتیاں  ۔

ایں دور دا بندہ اہلیان فارس دی آتش پرستی کنوں متاثر ریہا تے ٻہوں عرصے تئیں اتھاں سورج کنڈ تے سورج میانی دے علاقیاں وچ سجھ ددی پرستش کیتی ڳئی اَڄاں وی سورج مندراں تے دھاوݨ کیتے بݨائے ڳئے تلاباں دے آثار سورج کنڈ وچ موجود ہن۔

دارالخزینہ تے مندر اتے لڳی ہوئی سنسکرتی زبان وچ لکھی ڳئی پھٹی وی مندر دی عمارت اُتے اَڄاں تانڑین موجود ہے پئی ۔  ملتان دیاں قدیم عمارتاں اُتے لڳیاں ہوئیاں سنسکرت زبان وچ لکھیاں ہوئیاں ایہو جیاں عبارتاں ایں ڳالھ دا ثبوت ہن جو سرائیکی تے سنسکرت داڳوڑھا رشتہ ریہے۔

ایں ڳالھوں ملتان دی قدامت دا اندازہ لایا ونڄ سڳیندے جوملتان وچ ہندو مذہب تے تہذیب دے ارتقاء دے بعد سندھ وادی کوں سندھ( اند تے ہند آکھیا ویندا ہئی جیندا مرکز ہمیش ملتان ہئی ۔اے وی آکھیا ویندے جو ستی دی رسم تے موسیقی دا آغاز وی ملتان وچ تھیا ہئی ۔علامہ عتیق فکری ملتان وچ ہندو مذہب دے آغاز بارے لکھدئین جو:

’’ملتان ہی قبل از اسلام ہندوستان کا مقدس مقام تھا۔اور اس کی یاترا یعنی زیارت گناہوں کا کفارہ ہوتی تھی۔اسی ملتان کو عرب ، بیت الذہب، سونے کا گھر کہتے تھی۔عقیدت مند راجوں رشییوں اور عوام زائرین کی حسب استطاعت دولت اسی شہر کے مندروں میں اکٹھی ہوتی تھی۔ سورج دیوتا ،شیو دیوتا اور بدھ کا مندر دولت کا مرکز تھے۔ ‘‘

ترجمہ:       ملتان ہی اسلام دے پھیلݨ کنوں پہلے ہندوستان دا مقدس مرکز ہئی تے ایندی یاترا یا زیارت گناہواں دا کفارہ ہوندی ہئی۔ ہِیں ملتان کوں عرب، بیت الذہبِ سونے دا گھر آہدے ہن۔ عقیدت مند راجاواں ، رشیاواں تے عام عوام دی طاقت موجب ، دولت انہاں مندراں وچ جمع کیتی ویندی ہئی ۔ سورج دیوتا، شیو دیوتا تے بدھ دا مندر دولت دا مرکز ہن۔

ٻِیا ݙیکھو

• سرائیکی وسیب دی ماحولیات۔

• واقعہ کربلا دا دور اَتے سرائیکی لوک ادب

• سرائیکی تہذیب اُتے ٻِنّھاں تہذیباں دا اثر

• جلیل پور اتے ملتان دی قدیم تہذیب

• ست دریاواں دی دھرتی دی ثقافت تے تہذیب

ٻاہرلے جوڑ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔۔۔۔