امری

امری ہِک قدیم وسن٘دی ہے جیڑھی اڄوکے سن٘دھ، پاکستان وچ واقع ہے، تے اِے 3600 قبل مسیح تئیں پُڄدی ہے۔ ایہ جاہ موئنجودڑو دے لموں حیدرآباد-دادو روڑ تے حیدرآباد توں 100 کلومیٹر اُبھے تے واقع ہے۔

ایں ثقافت دا قدیم ترین مقام کونال (4000 قبل مسیح) ہریانہ وچ ہے، جیڑھا رحمان ڈھیری (3300 قبل مسیح) توں وی قدیم ہے۔ ایں ثقافت دی پہلی کھاٹی دا مقام کوٹ ݙیجی ہے۔ رحمان ڈھیری، جیڑھا ایں ثقافت دی قدیم ترین مثال سمجھیا وین٘دا ہا، ہُݨ کونال دی کھدائی دے بعد ایں ثقافت دی ݙوجھی قدیم ترین مثال ہے، این٘دے وچ رحمان ڈھیری توں وی پراݨیاں ثقافتی لبھتاں ملیاں ہن۔ کوٹ ݙیجی اتے امری سن٘دھ وچ ہِک ٻئے دے نیڑے ہن، انہاں پہلے مقامی ثقافت تیار کیتی جین٘دے وچ عام عناصر ہن، بعد وچ انہاں دا ہڑپہ ثقافت نال ڳان٘ڈھا جڑیا تے پوری طرحاں ہڑپہ ثقافت وچ تبدیل تھی ڳئے۔ ایں ثقافت نال تعلق رکھݨ والیاں لبھتاں دی قدیم ترین مثال رحمان ڈھیری وچ مِلی ہئی، بھل بعد دی کھاٹی وچ ایں ثقافت دی قدیم ترین مثال کونال وچ مِلی۔ ایہ مقام ہڑپہ دے مقام دے ثقافتی ݙاݙکے ہن۔ اِنہاں مقامات تے ہڑپہ توں پہلے دے مقامی ثقافتی درجے موجود ہن، جیڑھے ہڑپہ دی ثقافت توں الڳ ہن، ایہ بنوالی (سطح 1)، کوٹ ݙیجی (سطح 3A)، امری (سطح 2) وچ ہن۔ رحمان ڈھیری وچ کوٹ ݙیجی توں پہلے دا مرحلہ (3300-28 قبل مسیح) وی ہے جیڑھا سن٘دھ وادی دی ثقافت دا حصہ کائنی۔

ہڑپہ توں پہلے دا مرحلہ

کیرتھر پہاڑ دے دامناں دے قریب ایہ ہیٹھلے سندھ وچ ہِک اہم مون٘ڈھی شہری ڳڑھ ہئی۔ امری بلوچستان دے نیڑے ہے جتھاں 6000 قبل مسیح توں 4000 قبل مسیح تئیں دیاں مون٘ڈھی رڑھ رادھ برادریاں دی ودھک چھیکڑبازی شہراں وچ تبدیل تھئی۔ سن٘دھ دریا دی پچادھی کن٘دھی تے 8 ہیکٹر دے قدیم ٹٻیاں دی وݙی پیمانے تے کھاڳی کیتی ڳئی ہے۔ سب توں پہلا مرحلہ ہِک قلعہ بن٘د شہر ہئی جیڑھا 3600 توں 3300 قبل مسیح تئیں ودھیا پھلیا، تے سن٘دھ وادی دی تہذیب دے ہڑپہ توں پہلے دے مرحلے نال تعلق رکھدا ہئی۔ امری دی تاریخ رحمان ڈھیری دے بعد دی ہے۔ اتھاں دریافت تھیوݨ والے مٹی دے تھان٘واں دیاں اپݨیاں خصوصیات ہن۔ سوہر دمب (نال) بلوچستان وچ امری دے پچادھو ہک رلدا ملدا ٹھیڑھ ہے۔ انہاں دے مٹی دے برتن کݙاہیں کݙاہیں سان٘جھے 'امری-نال ویئر' دے طور تے بیان کیتے وین٘دے ہن۔ ٻئے ہڑپہ توں پہلے دے شہراں دی طرحاں ایں ٹھیڑھ تے کوئی لکھت نئیں ملی۔ ثبوت توں پتہ لڳدے جو تقریباً 2500 قبل مسیح وچ شہر وچ وݙی پیمانے تے بھاء لڳی ہئی۔

بعد دے مراحل

ݙوجھا جُڳ (تقریباً 2750-2450 قبل مسیح) وچ سن٘دھ وادی دی ثقافت دے زیادہ توں زیادہ عناصر ظاہر تھین٘دے ہن۔ تریجھا جُڳ (تقریباً 2450-1900 قبل مسیح) تقریباً مکمل طور تے سن٘دھ وادی دی ثقافت نال تعلق رکھدا ہے۔ چوتھا جُڳ (تقریباً 1900-1300 قبل مسیح) ثقافتی روایات دے ملاپ نال نشابر ہے۔ جھکر ثقافت دے عناصر ظاہر تھیندے ہن، تے وادی سندھ دی ثقافت دے آخری مرحلے دے نال موجود ہن۔ [9] بعد وچ جھنگر ثقافت دے عناصر ظاہر تھیندے ہن۔ پن٘جواں جُڳ مسلم دور ہے تے این٘دی تاریخ بعد دی ہے۔ ایں ٹھیڑھ توں مِلݨ والے ثبوتاں توں پتہ لڳدے جو سن٘دھ وادی دی ثقافت شئیت براہ راست امری ثقافت تے نہ اُسری ہئی۔ ایں دے نال نال گھٹ توں گھٹ ایں مقام تے امری ثقافت توں اچݨ چیت تبدیل تھیوݨ دی بجائے ݙوہیں ثقافتاں ہک ٻئے دے نال موجود ہن۔